Έννοια... Θεού!

Η έννοια το Θεού έχει ένα καθαρά λειτουργικό χαρακτήρα και αν παρουσιάζεται φορτισμένη συναισθηματικά αυτό οφείλεται στο ότι η λειτουργία της συνίσταται στο να προσδίνει στις συγκινήσεις και στα συναισθήματα το καταστατικό μιας διάστασης του απείρου. Ανάμεσα στο ψυχικό χώρο της έμφυτης ανάγκης του ανθρώπου να επικοινωνήσει με το άπειρον του σύμπαντος που τον περιβάλλει και τον περιορίζει δραματικά και στην έννοια του Θεού που έχει τις ρίζες της σ' αυτόν τον χώρο υπάρχει μια διαφορά. Η έννοια του Θεού δεν είναι έμφυτη (μπορεί να ζήσουμε - δύσκολα - χωρίς Θεό, όχι όμως χωρίς ένα υποκατάστατο του στην εμπειρία του απείρου): υπάρχει σαν πολιτισμικό προϊόν, σαν κοινοτική-κοινωνική υπερδομή του ψυχικού κόσμου. Ιστορικά η υπερβολική παρουσία του υπερφυσικού στις ανθρωπινές υποθέσεις αποδείχτηκε ακραίως περιοριστική, γιατί περιέχει τον σοβαρό κίνδυνο της απαλλοτρίωσης του ανθρώπου από την συναίσθηση της προσωπικής και της συλλογικής του ευθύνης (στη οποία οπωσδήποτε συμμετέχει πάντοτε ατομικά) καθώς και από την κυριότητα της υποκειμενικής του έκφρασης. Το φορτίο αυτού του προβλήματος ανέλαβε πρώτη η αρχαία τραγωδία, μέχρι την στιγμή που η έκλειψη του υπερφυσικού στην ανθρωπινή μοίρα, που αυτή η ίδια προώθησε, έφερε τον άνθρωπο, που δεν ήταν έτοιμος, πρόσωπο με πρόσωπο με την μοναξιά της ύπαρξης του. Ήταν αυτή η δραματική στιγμή που καθόρισε και την αμετάκλητη κρίση της τραγικής ποίησης (όπως και της Αθηναϊκής δημοκρατίας)...