Για... επιρρεπείς στο στοχασμό

Το πολυσέλιδο βιβλίο του Αντώνη Λιάκου Αποκάλυψη, Ουτοπία, Ιστορία (εκδ. Πόλις) προϋποθέτει αναγνώστες επιρρεπείς στο στοχασμό, λάτρεις της περιήγησης, της παρατήρησης, ακάματους συνοδοιπόρους σ’ ένα πολυδαίδαλο ταξίδι στο χρόνο, διάχυτο από ερωτήματα, ιδέες, σκέψεις, σε μια διαρκή αναζήτηση επίμαχων στοιχείων και αιτίων που διαμορφώνουν το σημείο αιχμής: την ιστορική συνείδηση, «ένα ρεύμα που διοχετεύεται σε θεσμούς, τρόπους σκέψης, ιδεολογίες, συμπεριφορές, πολιτικές, σε υλικά και άυλα στοιχεία».
Επιλέγοντας, συνειδητά, ο συγγραφέας, ως απαρχές της, τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, προχωρά στο Διαφωτισμό και την επιστημονική επανάσταση που μετασχημάτισε την κοινωνία και καταλήγει στον 20ό αιώνα με χαρακτηριστικό «το παράδοξο της στροφής στην ιστορία μέσα από τους πιο τολμηρούς πειραματισμούς με το μέλλον»Για τη μελέτη της ιστορικής συνείδησης σε σχέση με την Αποκάλυψη, την Ουτοπία και την Ιστορία, ο συγγραφέας γράφει: «Η Αποκάλυψη σήμερα είναι συνώνυμη μιας μείζονος καταστροφής, υπήρξε για αιώνες, συστατικό στοιχείο της ιστορικής συνείδησης γιατί πρόσφερε μια συνεκτική θέαση της πορείας του κόσμου, από τη δημιουργία του έως τις έσχατες ημέρες, αλλά και κάτι παραπάνω: διαχειριζόταν το τραύμα, την απογοήτευση και την προσδοκία που προέκυπτε από τη συνάντηση των ανθρώπων με την ιστορία. Έχει επηρεάσει βαθειά, τους σύγχρονους τρόπους σκέψης και αναπαράστασης του κόσμου. Είναι μια μορφή ιστορικής συνείδησης, και ένα νήμα μέσα από το οποίο μεταμορφώνεται η ιστορική συνείδηση. Η ιστορία της Αποκάλυψης δεν έχει κλείσει ακόμη. Ως προς την Ουτοπία, σήμερα θεωρείται επίσης μια εξοβελισμένη λέξη, και η ουτοπική σκέψη έχει ενταχθεί στη γενεαλογία του ολοκληρωτισμού. Ωστόσο, η ουτοπία ως εναλλακτικός κόσμος, ως ευτοπία, ή μεταμορφωμένη σε πρόοδο, εξέλιξη, αλλά και δυστοπία, έγινε το πεδίο επεξεργασίας της νεωτερικότητας, αλλά και κριτικής της. Χαρτογράφησε το μέλλον. Τα μεγάλα σχέδια αναμόρφωσης της κοινωνίας, οι θεσμοί, τα τεχνοεπιστημονικά προγράμματα συνελήφθησαν πρώτα ως ουτοπικά σχέδια. Εντός της ουτοπικής σκέψης, όπως θα δούμε, ακούστηκαν και οι φωνές προειδοποίησης για την μετατροπή των ελπίδων σε εφιάλτες. Και αυτή η δυστοπική προφητεία του μέλλοντος δημιούργησε μια στροφή προς την ιστορία. Την ιστορία ως παρακαταθήκη ελπίδων, ως δέσμευση για την αποκατάσταση των αδικιών, την ιστορία ως Θεοδικία. Σ’ αυτή την πορεία η ιστορία μεταμορφώθηκε. Αυτονομήθηκε από το μέλλον, αποκτώντας μια δική της επικράτεια, δηλαδή το παρελθόν∙ επανασυμφιλιώθηκε με το μέλλον και απέκτησε την μετωνυμία της πορείας του κόσμου, έδωσε νόημα στο κόσμο και στις πράξεις των ανθρώπων, αλλά στο τέλος έχασε το δικό της.»

Ο Αντώνης Λιάκος ανήκει στη γενιά των ιστορικών του ουτοπικού 1968 που γοητεύτηκαν από τη μελέτη της ιστορίας και της αφιερώθηκαν πιστεύοντας «ότι έτσι θα φωτιζόταν ένας δρόμος για ένα καλύτερο μέλλον». Το δυσοίωνο του μέλλοντος, και η διάψευση των προσδοκιών που φτάσαμε, σήμερα, να ζήσουμε, διαγράφει από το προσκήνιο την ουτοπία και καθιστά το φόβο και την απειλή στοιχεία κυρίαρχα της βασανιστικής καθημερινότητας ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Η ιστορική συνείδηση θα αποδειχτεί τελικά αδύνατη να το ανατρέψει;